Phân tích bài Hai đứa trẻ của Thạch Lam

Gia sư Thành Tài xin chia sẻ đến các em học sinh bài hướng dẫn phân tích tác phẩm Hai Đức Trẻ của nhà Thạch Lam.

PHÂN TÍCH TÁC PHẨM

HAI ĐỨA TRẺ

Phần I. Hướng dẫn phân tích mở bài Hai Đứa Trẻ

I. TÌM HIỂU CHUNG TÁC PHẦM HAI ĐỨA TRẺ

1. Tác giả Thạch Lam

* Cuộc đời:

- Thạch Lam (1910 – 1942) là một trong nhưng cây bút xuất sắc của văn học Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945.

- Thuở nhỏ, Thạch Lam sống ở quê ngoại: phố huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương.

- Ông xuất thân trong một gia đình công chức quan lại.

- Đỗ tú tài ra làm báo viết văn.

- Nhóm Tự lực văn đoàn: ông và hai em ruột (Nhất Linh và Hoàng Đạo)

- Ông là người đôn hậu, tử tế.

* Sự nghiệp văn chương:

- Quan niệm văn chương lành mạnh, tiến bộ.

- Thường viết truyện không có chuyện, chủ yếu khai thác thế giới nội tâm nhân vật với những cảm xúc mong manh, mơ hồ trong cuộc sống thường ngày.

- Mỗi truyện của ông như một bài thơ trữ tình, giọng điềm đạm nhưng chứa đựng biết bao tình cảm mến yêu chân thành của tác giả trước biến hóa của cảnh vật và lòng người.

- Văn trong sáng, giản dị mà thâm trầm, sâu sắc.

* Nhận định về Thạch Lam:

- Thạch Lam là người “sống hết cả từng ý văn, từng câu văn anh đã viết trên trang giấy. Sự thật của tâm hồn mà Thạch Lam diễn trong lời của văn chương phức tạp nhiều hình vẻ, nhưng bao giờ cũng đằm thắm, cũng nhân hậu, cũng nghẹn ngào một chút lệ thầm kín của tình thương.” (Thế Lữ - Tính cách tạo tác của Thạch Lam)

- Theo Đỗ Đức Thu, “Thạch Lam là người giàu tình cảm, chỉ vì trường đời tạo cho anh cái thái độ dè dặt, bắt anh sống cái đời con ốc trong một vỏ kín bưng.”

2. Tác phẩm Hai Đứa Trẻ
a. Hoàn cảnh sáng tác bài Hai Đứa Trẻ

- In trong tập “Nắng trong vườn” (1938)

- Thuở nhỏ, ống sống với gia đình tại phố huyện Cẩm Giàng, Hải Dương. Sớm gần gũi những người bình dân, Thạch Lam thấu hiểu cảnh ngộ cùng nỗi lòng của họ. Có lẽ vì thế, không gian phố huyện nghèo với những thận phận nhỏ bé, quẩn quanh trong nhịp sống đơn điệu, tù túng hiện lên đầy ám ảnh qua nhiều trang văn của ông.

b. Tóm tắt truyện Hai Đứa Trẻ

Truyện kể về một cuộc sống tối tăm nghèo nàn của những người lao động ở một phố huyện nhỏ. Chị em Liên và An được mẹ giao cho trông nom một cửa hàng tạp hoá nhỏ. Cũng như những người dân nơi phố huyện, chị em Liên trông chờ chuyến tàu đêm từ Hà Nội về. Chuyến tàu mang một chút ánh sáng của Hà Nội chạy vụt qua rồi yên tĩnh chìm vào giấc ngủ âm thầm.

Xem thêm: Gia sư dạy Văn Hà Nội

3. Sơ đồ tóm tắt truyện Hai Đứa Trẻ

Phân tích hai đứa trẻ

Phần II. Hướng dẫn phân tích thân bài Hai Đứa Trẻ

II. ĐỌC - HIỂU TÁC PHẨM HAI ĐỨA TRẺ

1. Bức tranh thiên nhiên cảnh vật từ lúc chiều tàn cho đến đêm tối nơi phố huyện.

a. Cảnh ngày tàn:

Âm thanh:
“Tiếng trống thu không trên cái chồi của huyện nhỏ, từng tiếng một vang ra để gọi buổi chiều” -> báo hiệu một ngày sắp tàn.
“Chiều, chiều rồi. Một buổi chiều êm ả như ru, văng vẳng tiếng ếch nhái kêu ran ngoài đồng ruộng theo gió nhẹ đưa vào”.
“Muỗi bắt đầu vo ve.”
Đó là âm thanh quen thuộc nơi làng quê yên ả, tất cả hòa điệu như một nhạc tấu gợi nỗi buồn.
Hình ảnh:
“Phương tây đỏ rực như lửa cháy và những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn.”
“Dãy tre làng trước mặt đen lại và cắt hình rõ rệt trên nền trời.”

=> Hình ảnh giàu màu sắc, đường nét uyển chuyển, tinh tế gợi bức tranh làng quê quen thuộc lúc chiều tàn. Bức tranh cảnh chiều tàn bình dị, thân quen ở mỗi miền quê Việt Nam -> nhưng đồng thời cũng rất thi vị và gợi một nỗi buồn man mác nơi người đọc.

b. Cảnh chợ tàn:

“Người về hết” -> “tiếng ồn ào mất”.
“Trên đất: rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và là mía.”
“Một mùi âm ẩm bốc lên.”
Hơi nóng ban ngày
Mùi cát bụi

=> Mùi của đất, của quê hương. Cảnh chợ tàn gợi cuộc sống tiêu điều, tàn lụi, nghèo nàn của những phố huyện ngày xưa.

c. Cảnh đêm tối:

BÓNG TỐI

ÁNH SÁNG

- “Đường phố và các ngõ con dần dần chứa đầy bóng tối”.

- “Tối hết cả, con đường thăm thẳm ra sông, con đường ra chợ về nhà, các ngõ vào làng lại càng sẫm đen hơn nữa.”

=> Bóng tối bao trùm trong đêm.

- “Khe sáng của những cửa hàng còn thức.”

- “Vòm trời hàng ngàn ngôi sao ganh nhau lấp lánh.”

- “Vệt sáng của những con đom đóm bay là là trên mặt đất len vào những cành cây.”

- “Quầng sáng thân mật của ngọn đèn chị Tí.”

- “Chấm lửa nhỏ và vàng lơ lửng của hàng phở bác Siêu.”

- “Ngọn đèn của Liên thưa thớt từng hột sáng lọt qua phên nứa.”

=> Ánh sáng nhỏ nhoi, yếu ớt. (khe, vệt, quầng sáng, chấm lửa nhỏ, hột sáng)

- Tóm lại: Trong sự đối lập giữa hai gam màu sáng và tối, bóng tối là gam màu chính. Bóng tối dày đặt, mênh mông, bao bọc khắp một vùng, còn ánh sáng thì mờ nhạt, nhỏ nhoi, yếu ớt, leo lét không đủ để xua đi bóng tối. Nghệ thuật lấy sáng để tả tối của Thạch Lam, có lẽ trong văn học xưa nay, ánh sáng cũng đã từng xuất hiện nhiều nhưng có lẽ chưa mấy ai miêu tả ánh sáng là khe, vệt, chấm, hột, quầng… như Thạch Lam. Từ đó gợi cho người đọc suy nghĩ rất nhiều về những cảnh đời, những kiếp sống nhỏ bé, lay lắt trong đêm đen, trong bóng tối cuộc đời. “Chừng ấy người trong bóng tối mong đợi một cái gì tươi sáng cho sự sống nghèo khổ hằng ngày của họ.”

=> Cảnh vật lúc chiều tối và đêm xuống gần gũi, thân thiết, bình dị mà nên thơ, gợi nỗi buồn man mác trong lòng người.

2. Bức tranh cuộc sống của con người nơi phố huyện nghèo:

- Mấy đứa trẻ con nhà nghèo:

+ “Cúi lom khom trên mặt đất đi lại tìm tòi.”

+ “Nhặt thanh nứa, thanh tre hay bất cứ thứ gì đó có thể dùng được của các người bán hàng để lại.”

=> Liên tội nghiệp và động lòng thương xót nhưng cũng không có tiền để mà cho chúng.

- Mẹ con chị Tí:

+ Ngày: “đi mò cua bắt tép”.

+ Tối: “dọn hàng nước chè tươi”

+ Thắp một ngọn đèn dầu leo lét ngồi têm trầu -> thằng con loay hoay nhóm lửa nấu nước.

+ Dọn từ tối đến đêm -> hàng vắng khách -> “chả kiếm được bao nhiêu”.

=> Cố gắng mưu sinh nhưng không tránh khỏi kiếp sống nghèo nàn. Chi tiết ngọn đèn chị Tí nhắc đến bảy lần -> hình ảnh biểu tượng cho những kiếp người nghèo khổ, lam lũ, leo lét trong màn đêm của XHTD ½ PK.

- Bà cụ Thi:

+ “Bà già hơi điên, cười khanh khách, ngửa cổ ra đằng sau, uống một hơi cạn sạch cút rượu ti.”

+ Để ba đồng xu vào tay Liên.

+ Lần vào bóng tối, tiếng cười khanh khách nhỏ dân.

=> Làm cho Liên run sợ

- Hàng phở của bác Siêu:

+ Gánh hàng đi trong đêm, tiếng đòn gánh kĩu kịt, bóng bác mênh mông.

+ “Quà của bác Siêu là một thứ quà xa xỉ, nhiều tiền, hai chị em không bao giờ mua được.”

=> Hiện tại: hoàn cảnh khó khăn, eo hẹp. Làm cho Liên nhớ lại khi ở Hà Nội thưởng thức những quà ngon.

- Gia đình bác xẩm: Ngồi trên manh chiếu, cái thau sắt để trước mặt, góp chuyện bằng mấy tiếng đàn bầu bật trong yên lặng. “Thằng con bò ra đất, nghịch những rác bẩn vùi trong cát bên đường.”

=> Đáng thương, tội nghiệp cho hoàn cảnh của họ.

- Người nhà cụ thừa, cụ lục:

+ Đi gọi người đánh tổ tôm.

+ Khách hàng quen thuộc của chị Tí

* Tâm trạng chị em Liên và An:

An là cậu bé ngây thơ, ham chơi nhưng lại sợ mẹ, phải trông hàng.
Liên chăm chỉ, đảm đang, cảm thấy cô đã lớn. (vì dây xà tích bạc ở lưng)
Chị em Liên phải thức để trông “một cửa hàng tạp hóa nhỏ xíu, mẹ Liên dọn ngay từ khi cả nhà bỏ Hà Nội về quê ở, vì thầy Liên mất việc.” -> Cô buồn bã dõi theo những cảnh đời cơ cực, những kiếp người tàn tạ -> Cô cảm nhận sâu sắc về cuộc sống tù động của người dân phố huyện.
Liên ngồi yên lặng bên mấy quả thuốc sơn đen, cô thấy “lòng buồn man mác”, đôi mắt “bóng tối ngập đầy dần và buổi chiều quê thấm thía vào tâm hồn ngây thơ của cô.” -> Càng về khuya “tâm hồn Liên yên tĩnh hẳn, có những cảm giác mơ hồ không hiểu”.
Nhớ lại những ngày tháng tươi đẹp ở Hà Nội “những thức quà ngon, lạ… mẹ Liên có nhiều tiền… được đi chơi Bờ Hồ, uống những cốc nước lạnh xanh đỏ” và nhớ những vùng sáng rực và lấp lánh ở Hà Nội.” -> Nhớ về quá khứ để cảm nhận được sự thiếu thốn ở hiện tại.
Có tâm hồn nhạy cảm, tinh tế, có lòng trắc ẩn, yêu thương con người.

=> Ngòi bút của Thạch Lam tả ít mà gợi nhiều, giọng văn đều đều, chậm buồn của ông làm xúc động người đọc trước những số phận, những cảnh đời vui ít, buồn nhiều, âm thầm, lặng lẽ và đầy bóng tối. Tuy thế, những người dân phố huyện vẫn hi vọng cho dù hi vọng đó rất mơ hồ: “một cái gì tươi sáng cho sự sống hằng ngày của họ.” -> tô đậm thêm tình cảnh tội nghiệp. Thể hiện niềm thương xót da diết của Thạch Lam -> giá trị nhân đạo.

3. Cảnh đợi tàu:

* Hai chị em Liên mong chờ đoàn tàu đến:
“An và Liên đã buồn ngủ ríu cả mắt” >< “Tuy vậy hai chị em vẫn gượng để thức khuya chút nữa”.

-> không phải hai chị em chờ tàu để bán được hàng, “Liên không trông mong còn ai đến mua nữa. Với lại, đêm họ chỉ mua bao diêm hay gói thuốc là cùng.”

- “An đã nằm xuống… mi mắt sắp sửa rơi xuống” vẫn không quên dặn chị nhớ đánh thức mình dậy khi tàu đi qua. “Tàu đến chị đánh thức em dậy nhé!”

Hai chị em “muốn được nhìn chuyến tàu, đó là sự hoạt động cuối cùng của đêm khuya.”
Đối với hai đứa trẻ, con tàu đâu chỉ là con tàu. Nó là cả một thế giới khác “Một thế giới khác hẳn, đối với Liên, khác hẳn cái vầng sáng ngọn đèn của chị Tí và ánh lửa của bác Siêu.”

=> Hai đứa trẻ chờ đợi, háo hức say mê được thấy hình ảnh đoàn tàu.

* Hình ảnh đoàn tàu đến và đi qua:

- Sự xuất hiện của người gác ghi:

+ Liên trông thấy: “ngọn lửa xanh biếc, sát mặt đất như ma trơi.”

+ Liên nghe thấy: tiếng còi xe lửa “kéo dài theo ngọn gió,… tiếng dồn dập, tiếng xe rít mạnh vào ghi…”

+ Liên quan sát: “một làn khói bừng sáng trắng lên đằng xe, tiếp đến tiếng hành khách ồn ào.”

Tàu rầm rộ đi tới -> các toa đèn sáng trưng, những toa hạng trên sang trọng lố nhố những người, đồng và kền lấp lánh.
Cảnh tàu đi vào đêm tối để lại:

+ Những đóm than đỏ bay tung trên đường sắt.

+ Những chiếc đèn xanh treo trên toa sau cùng, xa xa mãi rồi khuất sau rặng tre.

=> Hình ảnh đoàn tàu được miêu tả ti mỉ theo trình tự thời gian, qua tâm trạng mong chờ của chị em Liên và người dân phố huyện.

Ý nghĩa biểu tưởng hình ảnh chuyến tàu đêm:
Đối với chị em Liên: chuyến tàu đêm gợi nhớ những kỉ niệm, kí ức tuổi thơ êm đềm, hạnh phúc tại Hà Nội (xa xăm, sáng rực vui vẻ và huyên náo) khi thầy chưa mất việc.
Đối với tất cả người dân phố huyện: biểu tượng của sự sống mạnh mẽ, sự giàu sang, rực rỡ ánh sáng đối lập với cuộc sống mòn mỏi, nghèo nàn, tối tăm và quẩn quanh của người dân phố huyện.
Phố huyện rầm rộ trong chốc lát -> chìm sâu vào bóng đêm yên tĩnh -> người dân chấm dứt hoạt động khi chuyến tàu đêm đã đi qua.

* Tổng kết: Qua việc miêu tả tâm trạng Liên, Thạch Lam đã thể hiện niềm trân trọng, thương xót của ông đối với những kiếp người nhỏ bé, sống trong nghèo nàn tăm tối nơi phố huyện. -> Nói rộng ra đất nước còn chìm đắm trong đói nghèo, nô lệ. Ông muốn lay tỉnh những con người này hướng tới một cuộc sống có ý nghĩa hơn, tươi sáng hơn.

Phần III. Hướng dẫn kết bài Hai Đứa Trẻ

III. TỔNG KẾT

1. Nội dung:

- Thạch Lam đã thể hiện một cách nhẹ nhàng mà thấm thía niềm xót thương với những sống cơ cực quẩn quanh, tăm tối ở phố huyện nghèo những ngày trước Cách mạng. Đồng thời ông cũng biểu lộ sự trân trọng ước vọng đổi đời mơ hồ trong họ.

2. Nghệ thuật:

Cốt truyện đơn giản, nổi bật là những dòng cảm xúc, tâm trạng mong manh mơ hồ của nhân vật.
Miêu tả tinh tế sự biến đổi của cảnh vật, tạo không khí cho tác phẩm.
Giọng văn nhẹ nhàng, điềm tĩnh, khách quan, giàu chất thơ.
Lời văn bình dị nhưng luôn ẩn hiện một tình cảm xót thương đối với những người nghèo khổ.
Ngôn ngữ, hình ảnh giàu biểu tượng.
Bút pháp tương phản, đối lập: ánh sáng và bóng tối.

MỞ RỘNG: CÁC NỘI DUNG CÓ THỂ XEM THÊM

1. Hướng dẫn phân tích các bài Văn và Thơ cho kỳ thi THPT

1. 1 Các bài phân tích Văn

+ Hạnh phúc của một tang gia - Vũ Trọng Phụng

+ Chí Phèo của Nam Cao

+ Hai đứa trẻ của Thạch Lam

+ Chữ người tử tù (Nguyễn Tuân)

+ Ai đã đặt tên cho dòng sông của Hoàng Phủ Ngọc Tường

+ Ông già và biển cả của HÊ-MINH-UÊ

+ Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành

+ Người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân

+ Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu