Tư duy là quá trình nhận thức phản ánh những thuộc tính bản chất, những mối liên hệ và quan hệ bên trong, có tính quy luật của sự vật và hiện tượng trong hiện thực khách quan mà trước đó ta chưa biết. Có các loại tư duy cơ bản phổ biến như tư duy logic, tư duy biện chứng, tư duy hình tượng, tư duy độc lập, tư duy sáng tạo, tư duy phản biện,..
Tư duy phản biện cho học sinh
1. Tư duy phản biện là gì?
- Tư duy phản biện (tư duy phê phán) hay còn được biết đến là tư duy phân tích là một quá trình tư duy biện chứng gồm phân tích và đánh giá một thông tin đã có theo các cách nhìn khác nhau cho vấn đề nhằm làm sáng tỏ và khẳng định lại tính chính xác của vấn đề.
- Lập luận phản biện cần phải rõ ràng, logic, đầy đủ bằng chứn, tỉ mì và công tâm. Ngày nay, các trường học nên tập trunng hơn vào việc dạy và hình thành cho học sinh tư duy phản biện. Tư duy phản biện không chỉ đơn thuần là sự tiếp nhận và duy trì thông tin thụ động. Đó là quá trình tư duy tìm lập luận phản bác lại kết quả của một quá trình tư duy khác để xác định loại tính chính xác của thông tin.
2. Qúa trình diễn ra tư duy phản biện
- Tư duy phản biện là một quá trình bao gồm hai bước đó là phân tích và đánh giá thông tin. Từ đó sẽ đưa ngược lại người phân tích những chất vấn về giả thiết của vấn đề. Điều này có thể hiểu là sự tiếp nhận, khả năng nắm bắt thông tin sau đó tiến hành phân tích, đánh giá lại các hệ tư tưởng được tiếp nhận và cuối cùng là đánh giá và chất vấn lại vấn đề giả định.
- Tư duy phản biện đề cập đến hai khả năng của con người đó là khả năng suy nghĩ, tư duy rõ ràng và khả năng giao tiếp, diễn đạt và lập luận vấn đề đúng đắn. Tư duy phản biện thúc đẩy quá trình suy nghĩ chủ động của bản thân. Nó còn tác động, làm nâng cao khả năng phả biện ở người khác. Ngoài ra, nó còn đóng vai trò như một kim chỉ nam hướng người tư duy vào những định hướng, mục đích đúng đắn.
3. Các loại tư duy phản biện
- Tư duy phản biện có thể được chi thành hai loại bao gồm tư duy phản biện tự điều chỉnh và tư duy phản biện ngoại cảnh.
- Tư duy phản biện tự điều chỉnh là trước một vấn đề, bản thân mỗi người đều sẽ có những ý kiến chủ quan, những ý kiến này có thể đúng hoặc sai. Để đánh giá được điều đó, cần phải có tư duy phản biện tự điều chỉnh. Đây là quá trình bản thân mỗi người tự tranh luận với những quan điểm của mình trong nội tâm. Chúng ta sẽ tự đánh giá, tự phản vác lại những điều chủ quan trong tư duy bước đầu của bản thân mình. Sau đó tự hoàn thiện và đưa ra nội dung phản biện hoàn chỉnh nhất.
- Tư duy phản biện ngoại cảnh trong một cộng đồng, mỗi cá thể sẽ có những cách suy nghĩ, lập luận khác nhau từ đó mà quan điểm ý kiến cũng sẽ lệch nhau và có thể lệch đi so với những chân lý. Vì thế mà tư duy phản biện ngoại cảnh được hình thành nhằm giải quyết các vấn đề này nó được diễn ra theo trình tự 3 bước đó là nhận thức, đánh giá và phản biện vấn đề. Nhận thức được vấn đề và điều khác biệt của vấn đề, nhận thức được tổng thể ý kiến, quan điểm của người khác. Đánh giá sau khi nhận thức rõ ràng về những điều trong ý kiến phả biện của người khác và của chính mình đưa ra những đánh giá khách quan nhất. Từ những đánh giá và quan điểm của mình, phản biện lại những ý kiến sai lệch và đưa ra những thông tin đúng đắn.
4. Phương pháp rèn luyện tư duy phản biện
- Không ngừng trau dồi kiến thức cho bản thân người có tư duy phản biện tốt không phải là người nói giỏi mà là người có kiến thức phong phú, dồi dào, chính xác. Trước khi nói ra lập luận của một vấn đề cần phải hiểu rõ về vấn đề đó để có được cái nhìn khách quan nhất, tổng quan nhất. Để có được điều đó chúng ta cần phải học tập, không ngừng trau dồi thêm kiến thức của bản thân mình đọc sách, quan sát, lắng nghe để có được những đánh giá đúng đắn nhất về vấn đề.
Người có được kiến thức sâu rộng, sự am hiểu vấn đề sẽ có được những sự tự tin và đây là điều hết sức cần thiết trong tư duy phản biện. Ngược lại nếu thiếu kiến thức, thiếu hiểu biết phản biện sẽ gặp rất nhiều những khó khăn, bế tắt.
- Đánh giá một cách khách quan đây là một trong những rào cản lớn nhất của tư duy phản biện đó là suy nghĩ một cách chủ quan. Khi các vấn đề được giải quyết theo hướng cảm tính, người giải quyết đặt quá nhiều ý kiến cá nhân của mình vào vấn đề đó thì vấn đề không thể được mở rộng cũng như phân tích giải quyết. Vì vậy, cần phải loại bỏ góc nhìn chủ quan mà tiến đến mở rộng, khách quan trong mọi việc để vấn đề được xem xét một cách toàn diện và logic.
- Đặt ra giả định để tư duy phản biện được rõ ràng và chỉnh chu nhất thì việc đưa ra những câu hỏi giả định và lật lại các mặt của vấn đề là điều không thể thiếu. Khi tiếp cận vấn đề luôn luôn phải đặt ra các câu hỏi giả định liên quan đến vấn đề, liên quan đến việc đánh giá về vấn đề từ đó chủ đề được đưa ra sâu sắc hơn, chi tiết hơn.
- Kết luận vấn đề dựa trên tình hình thực tế có thể thấy trong quá trình tư duy phản biện gặp rất nhiều những ý kiến trái chiều, tuy nhiên chúng ta không nên vội kết luận mà hãy bình tĩnh phân tích lại vấn đề theo hướng thực tế, xem xét sự việc đúng sai dựa trên những điều đã chứng minh trước đó.
Gia sư Thành Tài chúc bạn rèn luyện tư duy phản biện hiệu quả.